|
Бакрнинг «У ҳақда ўз раъйимни айтаман», деган сўзининг маъноси «ўзим ичимдан чиқариб айтаман», дегани эмас, балки оятдаги калола лафзидан тушунган раъйимни айтаман, деган маънони билдиради. Калола лафзи араб тилида уч хил маънода ишлатилади.
1. Ўзидан кейин на фарзанд ва на отасини қолдирган киши.
2. Ўлганларга на ота ва на бола бўлмаган киши.
3. Ота томонидан ҳам, бола томонидан ҳам қариндош бўлмаган киши.
Бу маънолардан қайси бири оятдаги калола лафзига тушади? Абу Бакр р.а. Оллоҳнинг:
وَإِنْ كَانَ رَجُلٌ يُورَثُ كَلاَلَةً أَوْ امْرَأَةٌ
– „Агар мероси қолаётган эркак ёки аёлнинг на ота ва на онаси бўлмаса“, [4:12]
оятида келган калола лафзидан унинг уч маъносидан бирини тушунди. Оятдаги «калола» лафзи «кона»нинг хабари бўлган, яъни: «Агар мерос қолдирган майит калола (отаси ҳам, боласи ҳам йўқ киши) бўлса». Балки Абу Бакр бу маънони иккинчи бир оятдан олгандир. Бу қуйидаги оят:
قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ فِي الْكَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ لَيْسَ لَهُ وَلَدٌ
– „Айтингки, Оллоҳ Таоло калола ҳақида ҳукм беради. Агар бир киши ўлса, унинг боласи йўқ бўлса...“, [4:176]
Балки:
قُلِ اللَّهُ يُفْتِيكُمْ
– „Айтингки, Оллоҳ Таоло ҳукм беради…“, [4:176]
оятининг нозил бўлиш сабаби ҳақидаги ҳадисдан шу маънони олгандир. Ривоят қилинадики, Расулуллоҳ с.а.в. бетоб бўлганларида Жобир ибн Абдуллоҳ кўргани келди. Шунда Жобир Расулуллоҳ с.а.в.га: «Мен, калоламан, молимни нима қиламан?» деди. Шунда юқоридаги:
إِنِ امْرُؤٌ هَلَكَ
– „Агар бир киши ўлса…“, [4:176]
ояти нозил бўлди. Шунинг учун Абу Бакрнинг калола ҳақидаги раъйи унинг ижтиҳоди бўлиб, ўзидан чиққан фикр эмас. Шундай ижтиҳодлардан бири Абу Бакрнинг онанинг онасини мерос олишга ҳақли қилиши ва отанинг онасини эса меросдан маҳрум қилишидир. Шунда баъзи ансорлар Абу Бакрга айтдиларки: «Сиз отанинг онасини меросдан маҳрум қилдингиз, ваҳоланки, отанинг онаси ўлса, ўғлининг ўғли мерос олади. Онанинг онасини эса мерос оладиган қилдингиз, ваҳоланки, онанинг онаси ўлса, қизининг боласи мерос олмайди». Шунда Абу Бакр р.а. иккаласини ҳам, яъни отанинг онасини ҳам, онанинг онасини ҳам неварадан қолган меросга шерик қилди. Яна шундай ижтиҳодлардан бири ҳамма мусулмонларга ўлжаларнинг бир хил тақсимланишидир. Умар ибн Хаттоб айтдики: «Эй Абу Бакр, моллари ва яшаб турган жойларини ташлаб, Расулуллоҳ с.а.в.нинг ҳузурига ҳижрат қилган муҳожирлар билан, Исломга мажбур бўлиб кирганларни бир хил кўрманг». Абу Бакр жавоб берди: «Улар Оллоҳ учун Исломни қабул қилишган. Уларнинг
139-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260